روز کورش

                                                                                                           شنبه ۶ آبان ۱۳۹۶

 

چگونه فرهنگ ایران طیّ سالیان دوام آورده بی‌آنکه مغلوب فرهنگها یا شبه‌فرهنگهای مهاجم شده باشد؟ این پرسشی نیست که بتوان به آن به سادگی پاسخ داد. اگر بتوان درباره‌ی قوم مغول -با ساده‌سازی مفرط- از غلبه‌ی فرهنگ بر توحّش گفت،‌ این موضوع مثلاً درباره‌ی حمله‌ی یونانیان به رهبری اسکندر و دوام سلطه‌ی آنان برای سالها به این سادگی میسّر نیست. تلاش برای پاسخ به این پرسش نباید فقط پروژه‌ی فکری امثال طباطبایی باشد چون تنها متعلّق به گذشته نیست و زمان حال ما را هم در بر می‌گیرد. درآمیختگی فرهنگ باستانی با بخشی از تحفه‌ی وارداتی اعراب یعنی تفکّر اقلیّت شیعه به تداوم اسلام ایرانی (به تعبیر کربن) به عنوان جزئی از فرهنگ ایرانی انجامید. عید ایرانی نوروز با دعا و مراسم مذهبی آمیخته شد و اگر حساسیّت به چهارشنبه‌سوری نبود همین اتّفاق هم برای آن می‌افتاد. «دین‌خویی» را آرامش دوستدار به مثابه‌ی چیزی شبیه ناسزا برای سابقه‌ی دینی ایرانیان از زمان زرتشت تا اسلام به کار می‌برد ولی همین ویژگی را اهل دیانت به عنوان خصیصه‌ی مثبت و کمابیش ثابت و بادوام ایرانیان می‌بینند.

   

صرف‌نظر از کیستی کورش و بعضی تعابیر نادرست درباره‌ی کتیبه‌ی معروف‌ یا کردار و گفتارش، ممانعت حکومتی در برابر بزرگداشت او چیزی جز اشکال‌تراشی بی‌مورد برای قرار دادن دو پاره‌ی فرهنگ ایران در مقابل هم نیست. بماند که اتّفاقاً بعضی عالمان سنّتی ایران مانند مرحوم سیّدمحمّدحسین طهرانی -که هیچ دلبستگی به فرهنگ باستان نداشت و حتّی به آیت‌الله خمینی توصیه می‌کرد که از تاریخ قمری به جای شمسی در نامه‌هایش استفاده کند- کورش را همان ذوالقرنین قرآن می‌دانند. بدون این هم دلیل برای بزرگداشت حاکمی که برداشت اکثریّت جامعه از او حاکمی عادل، سزاوار و تواناست وجود ندارد.

رهبر نظام زمانی در گفتاری تأسّف‌برانگیز جامعه را به دو پاره تقسیم کرد: کسانی که نوروز به زیارت امام رضا می‌روند و کسانی که به تخت‌جمشید سفر می‌کنند. اکثریّت هر دو گروه هم به خراسان می‌روند و هم فارس، هم ‌به هم زیارت می‌روند و هم به تفرّج و ایران‌گردی. ادامه‌ی این نوع نگرش تنگ‌نظرانه را هرسال در چنین روزهایی شاهدیم که مشت نمونه‌ی خروار وسعت فکر حاکمان فعلی است. رژیم پهلوی بی‌جهت بر یک‌جنبه از فرهنگ ایران با اغراق فراوان انگشت نهاد و وجه یا وجوه دیگر را نادیده گرفت یا حتّی با آن مبارزه کرد و عاقبتش را دید؛ حالا گویا امر برعکس شده است.